Παντελής Κυπριανός, Πανεπιστήμιο Πατρών πρώην πρόεδρος της ΑΔΙΠ
Τα πρώτα πανεπιστήμια στην Ευρώπη ήταν «ιδιωτικά». Συντεχνίες καθηγητών ή φοιτητών αρχικά, πέρασαν στη συνέχεια στον έλεγχο των εκκλησιών, Ηγεμόνων, πόλεων. Με εξαιρέσεις (Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών, το σημερινό Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στη Γαλλία), αυτά καταργήθηκαν ή έγιναν δημόσια παντού στο πλαίσιο του εθνικού κράτους. Μεταπολεμικά, λόγω του σοβιετικού ανταγωνισμού, οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν όλα τα δικά τους ΑΕΙ, δημόσια και ιδιωτικά, με στόχο την ανταγωνιστική κατάρτιση του πολυπόθητου ανθρωπίνου κεφαλαίου. Στη δεκαετία του 1980, άνοιξε ένας νέος κύκλος με την απόσυρση του κράτους και τη μετατροπή της εκπαίδευσης από αγαθό σε υπηρεσία, εξέλιξη που οδήγησε τα ΑΕΙ στην αναζήτηση πόρων και στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Έκτοτε λίγα πράγματα άλλαξαν, με σημαντικότερο τη διεκδίκηση της ταχύτατα αυξανόμενης «αγοράς» των φοιτητών.
Το παιχνίδι με τις λέξεις
Να γίνουν «ελεύθερα» πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά. Γιατί; Γιατί η ελληνική οικονομία θα έχει μεγάλο όφελος. 20 δις ευρώ ακούμε ετησίως, 1% του ΑΕΠ λένε άλλοι, αλλιώς 30 δις. Πώς; Κάποιοι επικαλούνται γενικώς το παράδειγμα της Κύπρου. Μπορεί να είμαστε τόσο αφελείς; Η Γαλλία το ακαδημαϊκό έτος 2021-202 είχε 392.630 ξένους φοιτητές. Επίσημα, αποκόμισε 1,35 δις ευρώ. Ούτε το 0,1 του ΑΕΠ της. Ασφαλώς πολλά κέρδη είναι άυλα.
Θα γυρίσουν τα παιδιά μας πίσω λένε κάποιοι. Ποια; Πόσα; Από που; Ας μείνω για λίγο στους Έλληνες φοιτητές στη Γερμανία. Πρόσφατα ο Απόστολος Λακασάς στην εφημερίδα Καθημερινή έγραψε γι αυτούς. Στη Γερμανία σπουδάζουν, γράφει, σύμφωνα με τις επίσημες γερμανικές στατιστικές αρχές, 6.886 Έλληνες το ακαδημαϊκό έτος 2022-2023. Κάποιοι, εικάζω, παιδιά μεταναστών, μεγαλωμένοι εκεί. Προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά; Νομικά σπουδάζει το 32%, σπουδές μηχανικού το 27%, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες το 16%, «θετικές επιστήμες» το 12%, ιατρική το 7,7%. 1.500 από αυτούς σπουδάζουν με υποτροφία του γερμανικού κράτους ή με προγράμματα Erasmus. Πιστεύει έστω και ένας ότι τα παιδιά αυτά θα γυρίσουν στην Αθήνα για να σπουδάσουν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια, όταν έχουν υποτροφία και όταν οι σπουδές στη Γερμανία είναι δωρεάν; Δεν έχουμε στην Ελλάδα νομικές σπουδές σήμερα; Θα περιμένουν τα ιδιωτικά;
Οι Έλληνες φοιτητές της αλλοδαπής
Εδώ και δεκαετίες έχουμε μία έκρηξη των φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό. Το άνοιγμα της Κίνας και της Ινδίας άλλαξαν τα δεδομένα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ από 150.000 στις αρχές του 1950 έφτασαν το 1,5 εκατ. το 2001, τα 3,4 το 2012 και τα 4,3 σήμερα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO οι αριθμοί είναι ακόμη πιο υψηλοί. Ανερχόταν σε 2 εκ. το 2000, σε 6,1 εκ. τα 2019 και κοντά στα 6,4 εκ. σήμερα.
Χώρες προέλευσης των φοιτητών της αλλοδαπής; Οι περισσότεροι είναι Ασιάτες, κοντά στο 40%. Κινέζοι, Ινδοί αλλά και Βιετναμέζοι και Κορεάτες. Που πάνε; Σύμφωνα με τα στοιχεία οι 10 πρώτες χώρες υποδοχής είναι οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστραλία, η Γερμανία, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Κίνα, η Ιαπωνία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Τουρκία. Αλλιώς, οι περισσότεροι έρχονται από φτωχότερες, καλύτερα αναπτυσσόμενες χώρες, και πάνε σε πλούσιες χώρες. Αυτό το μοτίβο, από τον 19ο αιώνα, έχει βέβαια αλλάξει αρκετά. Σε μικρότερο βαθμό έχουμε πια και το αντίθετο ρεύμα.
Που είναι οι Έλληνες στο ρεύμα αυτό; Στον πίνακα δίνω εικόνα του αριθμού τους στα πανεπιστήμια της αλλοδαπής από το 1960 μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO.
Έλληνες φοιτητές σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής (1960-2023)
Αν δούμε τον πίνακα συγκριτικά με την εξέλιξη του αριθμού των φοιτητών στην Ελλάδα και με τη ροή των φοιτητών διεθνώς, τα πράγματα δεν είναι πολύ άσχημα. Μάλλον το αντίθετο, γεγονός που δείχνει ότι τα ελληνικά ΑΕΙ έκαναν βήματα. Για δεκαετίες οι Έλληνες φιγούραραν ψηλά στις λίστες με τις χώρες που «εξήγαγαν» τους περισσότερους φοιτητές. Τώρα δύσκολα θα βρούμε κάτι τέτοιο. Επιπλέον, πριν κάποια χρόνια οι Έλληνες φοιτητές της αλλοδαπής αντιπροσώπευαν ένα υψηλό ποσοστό σε σχέση με τους φοιτητές της ημεδαπής το οποίο έφτασε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στο 30%. Σήμερα οι 40.595 είναι λιγότεροι από το 10% των φοιτητών της ημεδαπής, ιδιαίτερα μάλιστα αν συνυπολογίσουμε, κάτι που δεν ίσχυε στο παρελθόν, ότι πολλοί, τουλάχιστον οι μισοί, είναι μεταπτυχιακοί.
Σε ποιες χώρες σπουδάζουν οι 40.595 φοιτητές; Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO οι δέκα βασικότερες χώρες σπουδών είναι οι παρακάτω.
Θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς τους αριθμούς, ιδιαίτερα για την Κύπρο. Προφανώς αυτό έχει να κάνει με το πώς μετράμε τους Μεταπτυχιακούς φοιτητές, ιδιαίτερα στα Προγράμματα που υποτίθεται είναι κοινά (joint) με ελλαδικά πανεπιστήμια. Τι σπουδάζουν; Δεν χρειάζεται να μαντέψει κανείς. Προπτυχιακά, Ιατρική κυρίως, στις φτωχότερες χώρες, στη γειτονιά μας, μεταπτυχιακά στις πλούσιες -με την ειδική εξαίρεση της Κύπρου.
Η εμμονή στο ιδιωτικό μπορεί να καταστρέψει την ελληνική περιφέρεια
Κινητικότητα όπως λένε οι διεθνείς οργανισμοί, ή μετανάστευση όπως λένε οι κυβερνώντες μας; Περισσότερο το πρώτο. Πιθανόν κάποιος που σπουδάζει σήμερα Ιατρική στη Βουλγαρία θα προτιμούσε να σπουδάσει στο σπίτι. Αλλά και αυτό δεν είναι σίγουρο. Ακόμη κι αν παραβλέψουμε το τεράστιο ζήτημα της εισαγωγής εξαρτάται από το κόστος. Το ίδιο και για εκείνους που σπουδάζουν Νομικά στην Κύπρο.
Εντάξει με τα δικά μας τα παιδιά. Δεν θα ήταν καλό να έρθουν να σπουδάσουν ξένοι στην Ελλάδα; Προφανέστατα. Για το σκοπό αυτό έγινε το 1964 το Πανεπιστήμιο Πατρών. Πριν λίγα χρόνια το Διεθνές Πανεπιστήμιο στην Θεσσαλονίκη. Αγγλόφωνα ΜΠΣ. Τα αποτελέσματα μάλλον φτωχά. Από το 2019 τα μεγαλύτερα Ιατρικά Τμήματα της χώρας έφτιαξαν αγγλόφωνα προγράμματα. Άκρα του τάφου σιωπή. Θα λύσουν το πρόβλημα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Όποια καλή διάθεση και να δείξουμε μοιάζει με ανέκδοτο. Αλλά και πάλι. Μπορεί να συγκροτήσει μία ευρωπαϊκή χώρα την εκπαιδευτική της πολιτική με μόνο γνώμονα την προσέλκυση ξένων φοιτητών; Αφήνω κατά μέρος αυτά που μαθαίνουμε στην πολιτική επιστήμη περί ομάδων συμφερόντων.
Κλείνω με κάτι, κατά τη γνώμη μου πολύ σοβαρό. που το επισήμαναν ήδη πρυτάνεις περιφερειακών πανεπιστημίων και το ανάλυσε εύστοχα ο συνάδελφος Α. Παπαϊωάννου από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τα περιφερειακά Πανεπιστήμια προσφέρουν τα μέγιστα στην περιφερειακή -και εθνική- ανάπτυξη της χώρας, στην ευημερία των κατοίκων της περιοχής. Η ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων το πιθανότερο είναι να αφαιρέσει φοιτητές από τα «πλέον περιφερειακά», το Αιγαίο, το Ιόνιο, τη Θράκη, τα Γιάννενα, τη Δυτική Μακεδονία. Δεν ωφελεί σε τίποτε η επιτηδευμένη εγκατάλειψή τους ώστε η φυγή να φανεί πιο φυσική. Η πληγή θα είναι ανεπανόρθωτη. Χαριτολογώντας θυμίζω ότι η τωρινή κυβέρνηση κατήργησε το Νομικό Τμήμα στο Πανεπιστήμιο Πατρών με το επιχείρημα ότι θα έπληττε την ακριτική Θράκη. Να σκεφτούμε τι θα γίνει αν έχουμε άλλο ένα βλέπε δύο Νομικά Τμήματα στην Αθήνα;
Θέλει λίγο μεγαλύτερη προσοχή στα δεδομένα. H συμβολή των ξένων φοιτητών στο γαλλικό κράτος είναι 5 δισ. ετησίως. Το 1,35 δισ. που γράφει το κείμενο είναι αν αφαιρεθεί η δημόσια δαπάνη.
΄΄